Тағам өнімдерінің қауіпсіздігі: оқу құралы / Б. Т. Тнымбаева, А. Б. Тоқтамысова.

онімдеріиің негізінде жасалуы мүмкін. Мысалы, жүгерідс триптофан мсн лизин, ал бұршақты дақылдарда - метионин жетіспейді, сондықтан жүгері мен қытайбұршақты ақуыз өнімдсрі немесе көкөністен құралған қоспа ағзаны «сапалы» ақуызбен қамтамасыз етеді. Адам тағамында бірқұрамбөліктен құралған диетаны пайдалану мүмкіндігі өсімдік генетикасы саласындағы жстістіктерді тожірибеде қолдану есебінсн жоғарылайды. Біздің елімізде және шет елдерде жүгсрінің лизин мөлшері жоғары «Опейк-2» сорты, ақуыз молшері арпапыц «Хайпроли» сорты, құмай, бидайдың сорттары шығарылған. Мәселен, «Хай-проли» арпасын жоғары ақуызды мутанттармен будандастыру арқылы құрамындағы лизин мөлшері 4,5-4,8% және ақуыз мөлшері 13,5- 15,5% жететін сорттар шығарылған. Қүрамындағы лизин мөлшері 3,7%, ал ақуыз мөлшері орта есеппен 13,4 % жеткен қарабидай меп бидайдың буданы (тритикале) шығарылды. Соңғы жылдары ақуызды тағамның қүнды аминқышқылдық қүрамы бар өсімдік ақуыздарын пайдалану негізінде өндірілетін жаңа түрлерін шығаруға өте көп көңіл бөлінуде. Табиғи ет, балық және құс етінен алынатын өнімдердіц орпын басу үшін өсімдік текті ақуыз шикізатын қолданып, тағам өнімдерін өндірудің ғылыми, тәжірибелік негізін ТМД слдсрі арасында А. Несмянов пен оның әріптестсрі 1971 жылдарда-ақ қалаған еді. Дегенмен, өндірістің жеке кезеңжерінін күрделілігі мен қымбатка түсетінін ескергендіктен, тағам өнеркәсібінің бүл бағыты енді-енді дамып келеді. Тағам ақуызның көлемін мал шаруашылығы негізінде көтерудің осімдік шаруашылығымен салыстырғанда келешегі аздау. Сүт, ет және жұмыртқадағы жануар ақуызынан 1 кг алу үшін, 5-8 кг мал азықтық ақуыз жүмсалады. Оның үстіне өсімдік ақуыздарының өнімділігі жоғары мал мен қүстың ақуызына айналукоэффициенті өте темен (25-39 %). Трофикалық (азық) тізбегі үрдісінде азықтың қорытылмаған қалдыктарында, ыдырау өнімі түрінде зәрмен бірге, зат алмасу үрдістерінде (қозғалу, ұлпа ақуыздарының жаңаруы және т.б.) және шаш-тері қабатынан бөлініп іпығарылатын ағзадағы жойылмаған аминқышқылдарында ақуыздың 60-75% жоғалады. Әсіресе олардың биосинтезінс жүмсалатын шығын есебінен ақуыздың көп мөлшері жоғалады, себебі жапуарлардың ақуызыпда өсімдік ақуызынан аминқышқылдық құрамы жағынан едәуір 71