Жилисбаева, Р.О. Текстиль және жеңіл өнеркәсіп кәсіпорындарындағы қауіпсіздік және еңбекті қорғау

Құрғақ жерлерде адам өмірі үшін 42 В астам қысым қауіпті, ал ылғалды, темірбетонды резервуарларда, құдықты жерлерде 12 В жоғары болған жағдайда да қауіптілігі басым. Егер адам жоғарғы қуатты тоқ астында қалса, оның денесінен электр өтеді. Электр тоғының адамға әсері көптеген факторларға байланысты болады. Тоқтың шығуы (ауыспалы немесе тұрақты) ауыспалы тоқ кезінде оның жиілігі тоқтың мөлшері немесе (кернеуі) тоқтың жүруінің ұзақтығы дене арқлы тоқтың өту жолынан адамның физикалық және психологиялық жағдайына әкеліп соғады. Жиілігі 50...500 Гц болатын ауыспалы тоқ көзі адам баласына ең қауіптісі болып саналады. Көптеген адамдарда мұндай тоқ көзінен ездігінен ажырау қабілеті тоқтың ең аз молшерінде сақталады (10 мА дейін). Адам бұлшық еттерінің ширығуына тап болып, сол арқылы өтіп жатқан тоқ көлемі, тоқ өтіп жатқан іиынжырдың барлық элементтерінің көлеміне байланысты. Адам денесінің кедергісі мен сыртқы кедергісі бір - бірімен байланысып жатыр, яғни тері кедергісі мен ішкі органдар кедергісі. Адамның құрғақ терісі 100 000 ол кедіргілікті қамтиды. Ылғал тері - 1000 Ом, ал ішкі мүшелерінің кедергісі - 500... 1000 Ом. Бірақ есептеулі кедергі көлемі 1000 Ом. Тоқтың өту барысында тері кедергілері төмендейтіндігі және ішкі мүшелер торлары қайта жаңаратыны белгілі. Сондықтан да неғұрлым адам тоқгың өту барысында болса соғүрлым нәтиже ұтымды болады. Соның нәтижесінде: Тоқтың қозғалыс уақыты 0,2 0,3 0,5 0,7 1.0 Жібергіштік тоқ мА 280 185 100 75 65 Адамның электр тоғымен байланысындагы ең ұтымды нәтижесі оның жүрегінін тоқтап қалуы немесе тыныс жолының жабылуына әкеліп соқтыруы мүмкін. Тоқтың ұзақ уақыт қозғалысында (бірнепіе секундпен бірнеше минут аралығында) бір уақытга жүрек жұмысы мен тыныс мүшелерінің тоқтап қалуы әбден мүмкін. Жиілігі 50 Гц электрлік тоқтың жүректегі қозғалысы жүрек бұлшықетіндегі талшықтардың бейберекет қысқартылуына әкеліп соқтырады. Бүл құбылыс фибрилиция деп аталады. Фибрилиция құбылысы болғанда жүрек өз жұмысын тоқтатады, одан соң қанайналым мүшелері де тоқтап өлімге алып келеді (2 кесте). Дәл қазіргі таңда өлімге алыгі келетін тоқ көлеміне 100 мА тоқ көзі белгіленген адамға әсері 1-2с. Кесте 2. Электр тоғының адамға әсері Тоқ күші мА Ауыспалы тоқ Тұрақты тоқ 1 ден эсер етпейді 1...8 Ауыртпашылыктың сезінбеуі, бұлшықетті басқару міндеті емес. Қозғау үстіндегі бөлшетерден өз Жеңіл дуылдау 105