Криминалистика

Үқсас жағдайды эксперименттің түрі мен максатына орай тергеушінің өзі тандайды. Мұндайда эксперименттің жағдайы болған оқиғаның жағдайына мейлінше жақын болуына тырысу керек. Эксперимент жүргізген кезде бұған жеткілікті дәрежеде мән бермеу оның айғактық мәніне нүксан келтіруі мүмкін. Айталык, эксперимент кезінде нақты оқиғаға орай уақыт- тың (тәуліктің, жылдың), ауа-райы жағдайының, жарықтың, сондай-ақадамның көру, оптикалык жабдықтарды (бинокльді, көзілдірікті) пайдалану кабілетінің, бақыланатын объектінің қашықтығының және оның сыртқы ерекшелігінің (көлемінің, нысанының т.б.), орналасуының, қозғалысының, бақылаушы- ның қалпының (тұруының, отыруының, жатуының), бакылау- шыға кедергі келтіретін жайттардын (мысалы, автокөліктің, по- ездың козғалысы), кабылдаудың ұзактығы айрыкша мәнге ие бола алады. Үқсастык деңгейіне әр түрлі жолдармен, айталык, оқиға болған жердегі тәжірибе тексерілетін жағдайға ауа-райы, жарык сәйкес келетін нақ сондай уақытта кол жеткізуге бола- ды. Мұндайда тергеушіге ұксас жағдайларды колдан жасап бас қатырудың қажеті жоқ, себебі ол табиғи түрде тергеушінің көз алдында болуы керек, тек енді мәселе оны өткен окиғаға сай келетін сәтін дөп баса білу. Мұндай әдіс эксперимент кезінде қайсыбір күбылысты айнытпай санада қабылдап алу максатын көздейді. Жағдайды, оқиға болған жерді тұтастай немесе оның жеке- леген элементтерін бұрынғы қалпына келтіру жолымен де ұқсас- тыруға болады. Тергеу эксперимент! кезінде бүрыңғы жағдайды қалпына келтіру дегеніміз тәжірибе жүргізілетін қайсыбір объектіні, окиғаны немесе жағдайды бастапқы қалпына келтіріп қайта жа- сау. Мұндай жағдайда кейде өте күрделі реконструкциялық жұмыстар жүргізіледі. Бұл жүргізілетін дайындық жұмыстардың күрделігі тергеу эксперимента өткізетін жердің қаншалықты өзгергендігіне және эксперимент үстінде шешілетін сұрақтардың ерекшелігіне байланысты. Тергеу экспериментінің түрі мен мақсатына сәйкес жағдай- ды байырғы қалпына келтірудің: • жағдайды алғашқы калпына келтіру (заттарды қылмыс жа- салған кезде тұрған күйінде қою); • бұрынғыларынын орнына пайдаланылатын заттарды кал ­ пына келтіру (қылмыскердің каруларының үлгілері, өрт қоятын қүралдар т.б.); 267