Криминалистика

Ill т а р а у ТЕРГЕУ ЭКСПЕРИМЕНТІНІҢТАКТИКАСЫ §1. Тергеу экспериментінің түсінігі, оныц түрлері және міндеттері Тергеу үстінде жасалған қылмыстың мән-жайларын, істегі кейбір дәлелдемелердің объективтігін тексеру үшін әр түрлі тәжірибелер жүргізуге тура келеді. Тәжірибе — ақиқат өлшемі және дүние танымның қайнар көзі. Сондықтан тергеу мезгіліңде жиналған дәлелдемелердің, және кейбір іске керекті айғақтар- дың акикаттығын, шындығын тек сынак тәжірибелер жүргізу аркылы білуге болады. Осыған байланысты кылмыстық іс жүргізу заңында осы айтылған жағдайларды тексеру үшін ар- найы тергеу эксперименты жүргізу көрсетілген. Тергеу эксперимент дегеніміз, ол қылмыстық оқиғаның кейбір мән-жайларын осы окиғаға ұқсас және сәйкес жағдайда әр түрлі сынақ тәжірибелер жүргізу арқылы осы жағдайдың, құбылыстың болу мүмкіндігін тексеру үшін жүргізілегін тер ­ геу әрекеті. Бүдан туындайтын негізгі кағидалар: біріншіден, басқа тер ­ геу әрекеттерін жүргізу үстінде алынған, іске қатынасы бар деректердің, мәселелердің шындығын тексеру үшін жүргізіледі. Екіншіден, мұндай тексеру, осы тексерілетін құбылыс (әрекет) қылмыстық оқиға болғанда кандай жағдайда өтсе, соған сәйкес, не ұксас жағдайда арнайы сынақ тәжірибелерін жүргізу аркы ­ лы өткізіледі. Жүргізілетін сынак тәжірибелердің қорытынды- сының объективтігі, оның сол тексерілетін окиға болған жағ- дайға сәйкес жағдайда өткізілуімен тікелей байланысты. Эрине, тәжірибе жүргізілгенде тура болган жағдайдын өзін, тексерілетін іс-әрекетті бұлжытпай қайталауға болмайды, себебі ондай жағ- дайда жаңа қылмыс жасалған болар еді. Сонымен катар, тәжірибе арқылы болған оқиға толық қайталанбайды, тек оның кейбір негізгі бөлігі, көріністері ғана сынақ тәжірибе жүргізу арқылы қайталанады. Тергеу эксперимент! - іс жүргізу кезінде пайдаланылатын танымдык әдісті қолданудың айрықша бір нысаны. Бұл әдіс әр түрлі тергеу әрексттері үстінде колданылады. Оның басқа әдістердсн айырмашылығы тергеуші өзінің назарын аударған ^айттарды сырттай бакылап қана қоймайды, сонымсн бірге оны 264