Криминалистика

данудың қажеті жоқ. Себебі бейнелеп отырған тұлға қате си- патгама беруі мүмкін. «Ауызша суреттеу» әдістемесі, сондай- ақ куәландыру процесінде - дене жарақатын сипаттау кезінде де колданылады. «Ауызша суреттеу» әдістемесі фотопортретті идентифика- циялык сипаттама жасау барысындада кеңінен қолданылады. §5. Адамды сыртқы бейне белгілері бойынша идентификациялау Адамды сырткы бейне белгілері бойынша идентификация ­ лау үшін анатомиялыкжәне функционалдыкбелгілерді колда- нудың мүмкіңдігі белгілердіңтұрақтылығына байланысты. Ана- томиялык белгілердің тұрактылығы адам дене сүйегі-шемір- шегініңөзгермейтіндігімен анықталады. Жасыныңөсуіне және ауруға ұшырауына байланысты анатомиялык бслгілердің өзгеруі, тәжірибеде айтарлыктай мәні болмайды. Себебі, бірін- шіден, жас мөлшеріне байланысты өзгерістер баяу жүреді және де идентификациялык кезенде сапалы өзгерістер болмайды; екіншіден, ауру (травмалық) салдарынан адамның кейбір бөлшегінің белгілері ғана өзгеріске ұшырайды, сондықтан, адам- ның сырткы бейне белгілер жиынтығы жалпы өзгеріссіз қала- ды. Пластикалық операциялар жасап қасакана анатомиялық белгілерді өзгерту аныктаусыз қалмайды, оны куәландыру ар- қылы анықтауға болады. Функционалдық белгілер тез өзгеріске ұшырайтындығына байланысты анатомиялык белгілерге Караганда тәжірибеде са- пасы төменірек. Мысалы: адам өзі кажет деп тапса өзіне-өзі бақылау жүргізуіне байланысты жүрісін өзгертуіне және белгілі бір уакытқа дейін қолын сермеп сөйлеуіне тән барлык функ- ционалдыкбелгілерін түпкілікті өзгертуі мүмкін емес. Сондық- тан да әрбір адамның функционалдык белгілер жиынтығы ба- рыншатүракты әрі қайталанбайтын болып табылады. Функционалдык белгілердің түрақтылығы, белгілі бір коз- ғалыстың (жүрген кездегі, сөйлеу кезіндегі және т.б.) адам миын- да жүйелі түрде, яғни динамикалык стереотиптің (шартты реф ­ лекс жүйесінің түракты) калыптасуына байланысты. Козғалыс жүйесі неғүрлым күрделірек болса, ол адамда ұзақ уакыт кабылданып, белгілі бір стереотип қалыптасады. Қалыптаскан стереотип тұрақты болады және ол адамның еркіне байланысты оңайлықпен өзгере бермейді. Осы психофи- 223