байкалатын метеорологиялык жауын-шашынның барлық түрі (жаңбыр, кар, буршак, туман, жаңбырлы кар). Алгаш рет «кышкыл жанбыр» угымын 1872 жылы агылшын зерттеушісі Роберт Смит енгізді. Оның көңілін Манчестердегі викториан улы туманы аударды. Әрине ол кездегі ғалымдар кышкыл жаңбырдың бар екені туралы теорияны жоққа шығарганымен, казіргі таңда су айдындарының, ормандардың. өнімнің жэне өсімдіктер жамылгысының бұзылуы осы кышкыл жаңбырлар сал- дарынан екеніне ешкім күмэн келтірмейді. Одан баска гимараттар мен ескерткіштер, кубырлар, автокөліктер закымданып, топырак- тың кунарлылыгын төмендетеді. Кәдімгі жанбыр суы да әлсіз кышкыл ерітінді. Бул атмосфе- раның көмір кышкыл газы (С02) сиякты табиғи заттары жауын суымен реакцияға түсіп, әлсіз көмір кышкылы (С02 + Н20 <=> Н2С02) түзіледі. Негізінен жауын суы pH 5,6-5,7-ге тең. Ал шын мэнінде жауын суының кышкылдық көрсеткіші (pH) әр жерде эртүрлі болуы мүмкін. Бұл негізінен атмосферадагы күкірт тотығы мен азот тотығы бар газдардың курамына байланысты. 1883 жылы швед ғалымы Сванте Аррениус колданыска - кышкыл жэне негіз уғымдарын енгізді. Ол кышкыл деп суда еру кезінде бос он зарядталған сутегі иондары (Н) , ал негіз деп суда еру кезінде бос теріс зарядталган гидроксид-иондары (ОН ) бар заттарды атады. Сутегі көрсеткіші (pH) - ерітіндідегі сутегі иондарының (Н ) концентрация деңгейінін көрсеткіші болып табылады да, оны су қышкылдығының көрсеткіші ретінде де пайдаланады. Жоғарыда айтылгандай кәдімгі судың өзі де ауа кұрамындағы көмір кышқыл газының болуына байланысты әлсіз кышкыл ерітінді (pH 6-ға жакын). Қышқыл жаңбырлар су мен күкірт тотығы (IV) S2 жэне азоттың эр түрлі тотыктары (NxOx) арасындағы реакциялар нәтижесінде пайда болады. Бул заттар атмосфераға автокөліктер- ден, металлургиялық кәсіпорындардан, жылу жэне атомдык электрстанциялардан бөлінеді. Күкірт косылыстары (сульфидтер және баскалары) рудалар мен көмірлерде (сульфидтер әсіресе коңыр көмірде көп) жану, күйдіру кезінде күкірт тотыгы (IV) S2 (күкіртті ангидрид), күкірт тотыгы (VI) S03 (күкірт ангидриді), күкірттісутек H2S (томен температурада, толык жанбау немесе толық күйдірмеу кезінде аз мөлшерде бөлінеді) түрінде түзіледі. Азоттың эртүрлі косылыстары көмірде, эсіресе шымтезек (торф)
RkJQdWJsaXNoZXIy MTExODQxMg==