астамы белсенді), тау жыныстарының үгітілуіне, шаңды дауыл- дардың тұруына, орман өргтеріне (найзағай түскенде), теңіз түздарының желмен аспанга көтерілуі мен ауадагы сулы ерітінді тамшыларының кұргауына, өлген организмдердін іріп-шіруі про- цестеріне байланысты. Атмосфераны табиги жолмен ластайтын- дарга аэропланктондар. ягни, эртүрлі ауру коздыратын бакте- риялар, саңыраукүлак споралары, кейбір өсімдіктердің тозаңдары, сонымен қатар космос шаң-тозаңдары жатады. Космос шаңы атмосферада жанган метеориттер калдыктарынан пайда болады. Секундына атмосфера аркылы үлкен жылдамдыкпен (11-ден 64 км/сек дейін) 200 млн-ға жуык метеориттер ауа кабатынан өтіп отырады да, 60-70 км биіктікте көбісі жанып үлгереді. Ғалым- дардың айтуы бойынша тэулігіне жер бетіне 10 кішігірім метеориттер түседі. Жыл сайын жерге 2-5 млн тонна космостык шаң түсіп отырады. Табиги шаң да Жермен жанаскан атмосфераның қүрамдык бөлігіне жатады. Ол ауада калкып жүретін радиустары 10 -10° м шамасындағы бөлшектерден түрады. Атмосфераның төменгі қабаттарын шаңмен ластайтын көздердің арасында шөлді дала мен баска да сусыз даланы айрыкша атап кетуге болады. Атмосфе- радағы шаң буды суға айналдырумен катар, күн радиациясын тікелей сіңіреді және тірі организмдерді Күн сэулесінен корғайды. Заттардың биологиялык жолмен ыдырауы көп мөлшерде күкіртті сутектің, аммиактың, көмірсутектерінің, азот оксидтерінің, көміртегі оксиді мен диоксидінің жэне т.б. түзілуіне жэне олардың атмосферага түсуіне апарады. Атмосфералык ластануға табигаттың алапат кұбылыстарының косатын үлесі айтарлыктай. Мысаты, орта есеппен жанартаулардың аткылау нәтижесінде жылына атмосферага 30 - 150 млн/т газ жэне 30 - 300 млн/т үсақ дисперсті күл тасталып отырады. Тек Пинатубо (Филиппин) жанартауы атқы- лаған кезде (1997 ж.) атмосфератык ауага 20 млн тонна күкірт диоксиді шығарылды. Жанартаулар атқылаганда атмосферага бірқатар химиялық ластағыштар - сынап, мышьяк, қоргасын, селен түседі. Ірі орман өрттері салдарынан да атмосфера көп мөлшердегі шаңмен ластанады. Кейбір галымдардың айтуынша, казіргі кездегідей ауа райы- ның ыстық болуы шамамен 55 млн жылдай бүрын да болған. Солтүстік теңізде, казіргі Норвегия аумагында геологиялык авария
RkJQdWJsaXNoZXIy MTExODQxMg==