Қазіргі таңдағы касіреттердің бірі - Арал экологиялык апат аймағы (186.3 мың халкы бар 178 елді мекен). Арал теңізі дең- гейінің төмендеуі - Арал теңізінің кұргауына жэне оның орнында Аралкұм шөлінің пайда болуына байланысты экологиялык. био- логиялык, эдафикалык, климаттык және әлеуметтік күбылыстар- дың жиынтыгы. Оған дейін Арал теңізі ауданы бойынша әлемдегі төртінші кол болды (Каспий теңізі, Жогаргы көл (Солтүстік Америкадагы) жэне Африкадагы Виктория көлінен соң). Арал теңізінің деградацияға үшырауы XX ғасырдың 60-шы жылдары Сырдария мен Амудария өзендеріндегі судың көп бөлігін Өзбекстан мен Қазакстандагы макта жэне күріш алкаптары үшін пайдаланудан басталды. Арал теңізінін апатка үшырағанға дейінгі көлемі - 1066 км', тереңдігі 30-60 метр, түздылығы 10-12% болтан. Кезінде жылына 50-150 мың тонна балык ауланып, теңіз жагасынан едәуір мөл- шерде бұлгын терісі игерілген. 1989 жылы теңіз бір-бірінен окшауланған екі - Солтүстік (Кіші) жэне Оңтүстік (Үлкен) су айдынына бөлінді. 2000 жыл- дардың бас кезінде су деңгейі 31 метрге дейін, яғни 1950 жыл- дармен салыстырганда 22 метрге төмендеді. Кепкен теңіз орнында кұмды-түзды Аралкұм пайда болды. Жылына 30-50 күні қатты желді болатын кездері тұзды шаңдардың ұзындығы 200-300 шақырым жерге дейін жетіп, жел бағытына байланысты Қызылорда, Байкоңыр, Шалкар, Нукіс калаларында ауаның мөлдірлігін төмендетіп, көру қашыктығына эсер етеді. Түзды-шаңдардың кұрамында химиялык тыңайткыштар мен улы химикаттар (ауыл шаруашылығында пайдаланган) болгандықтан мүндай ауамен тыныс алу осы аймактағы жануарларға, адамдардың денсаулыгына эсер етеді. Жыл сайын теңіз түбінен жел аркылы миллиондаган тонна түз көтеріледі. Тіпті Арал теңізінің улы түздары Антарктидадагы пингвиндердің кан күрамынан, Грен- ландиядагы мүздықтардан, Норвегия ормандарынан жэне Белорус- сиядагы егін алкаптарынан да табылған. Нәтижесінде Арал төңірегіндегі ландшафтар да өзгеріске үшырап, қамысты тоғайлардың аумагы 550 мың гектардан 18 мың гектарға дейін азайған. Амудария мен Сырдария алкаптарындағы
RkJQdWJsaXNoZXIy MTExODQxMg==